شبکه آفتاب

از سه هزار سال پیش تا امروز زمان زیادی گذشته اما نگاه هنری و تکنیک ساخت ابزاری که ایرانی‌ها در آن زمان پایه‌گذاری کردند، هنوز هم در ساخت ابزار، ظرف‌ها و اشیای تزئینی استفاده می‌شود. آب‌نوش مفرغی یکی از این ظرف‌هاست. این آب‌نوش، که در آن زمان با میانه‌ای فرورفته در بدنه ساخته شده، الهام‌بخش استکان‌های کمرباریکی است که در دوران قاجاری مد شد و هنوز هم در ایران و کشورهای همسایه از آن استقبال می‌شود.

آب‌نوش مفرغی فرورفتگی در میانه‌ی بدنه‌اش دارد و قدش ده سانتیمتر است؛ درست مانند استکان‌های امروزی. احسان یغمایی، باستان‌شناس، روی این شیء که در حال حاضر در دست بنیاد مستضعفان است، مطالعه کرده: «شناسنامه و هویت این شیء به حوزه‌ی غرب ایران، احتمالاً ایلام، برمی‌گردد و فرم الهام‌بخش تکنیک‌های امروزی ساخت ابزار جدید است.»

بررسی دوره‌های مختلف نشان می‌دهد که شکل‌ها و تصاویر بسیاری روی این فرم کار شده است. تصاویر شاهان قاجار با رنگ‌های تند قرمز و آبی شاید زنده‌ترین آن‌ها در خاطرات ایرانی‌ها باشد. بااین‌همه یغمایی به سه هزار سال پیش برمی‌گردد: «در آن زمان ساغرهای این‌گونه برای نوشیدن آب، آب‌میوه و به‌ویژه شراب در زندگی روزمره‌ی مردم کوهپایه‌های لرستان (پیش‌کوه و پس‌کوه) استفاده می‌شده است. نه‌تنها این آوندها (ظروف) در زندگی روزمره‌ی مردم آن دوران به‌کار می‌رفته بلکه در زندگی پس از مرگ آن‌ها هم جریان داشته است.

بر پایه‌ی باور دیرپای ایرانیان، زندگی خوابی است کوتاه و زندگی ابدی و راستین پس از مرگ آغاز می‌شود. بر اساس این باور از دیرباز مرگ به گونه‌ای بسیار زیبا، شاعرانه و امیدبخش بوده است. از همین روی بود که آنان در خاکسپاری ساغرها، کاسه‌ها و آرایه‌ها بسیارشان را با خود دفن می‌کردند. ساغرها و کاسه‌هایی که با آن بتوانند خوراک، شراب و آب بخورند و بنوشند.

حاصل تحقیقات یغمایی این است که ساختار این ساغرها برای زنان بسیار آسان بوده، هرچند مردان نیز آن را به کار می‌بردند. از این رو دیده می‌شود که پس از گذشت هزاره‌ها گونه‌ی شیشه‌ای آن را با همین کاربرد برای نوشیدن چای و نوشیدنی‌ها دیگر استفاده می‌کنند.

او تداوم این‌گونه ساغرهای کمرباریک از هزاره‌های دور تا امروز را گویای اندیشه‌ی هوشمندانه و هنرمندانه‌ی ایرانیان می‌داند: «برای ساخت این ساغرها، ورقه‌ی مفرغی چکش‌خواری و با قالب استوانه‌ای ساخته می‌شد و کف گرد آن را به انتهای بدنه جوش می‌‌دادند. در گذشته این جوشکاری بیشتر با نوشادر (جوهر نمک و آمونیاک مورد استفاده در سفیدگری و لحیم‌کاری) انجام می‌گرفته است.»

یکی دیگر از نمونه ساغرهای به‌جامانده از آن روزگار  و دیدنی فنجانی سه‌هزارساله است، فنجانی مفرغی که آن هم از حوزه‌ی ایلامی به دوره‌ی ما رسیده، فنجانی که در آن دسته به بدنه لحیم شده تا نوشیدن آسان باشد؛ فنجانی که حالا نمونه‌های شیشه‌ای، پلاستیکی، آرکوپالش وارد بازارهای خرید و فروش جهانی شده؛ آن‌چه امروز در مغازه‌های پرزرق‌وبرق لوازم خانگی دیده می‌شود.